Το βιβλίο μου «Βαμπίρ και Κανίβαλοι – το ρίσκο μιας νέας σύγκρουσης των γενεών» επιχείρησε να φέρει με ένταση στη δημόσια συζήτηση τη διάσταση της ανισότητας των γενεών. Προκάλεσε ιδιαίτερα τη γενιά μου που ήρθε στο προσκήνιο σ’ όλο τον κόσμο με μια πολιτική και πολιτιστική επανάσταση, αψήφησε τα ταμπού και τις προκαταλήψεις κι όμως κινδυνεύει να κατηγορηθεί για ναρκισσιστική ανικανότητα να κατανοήσει τις ανάγκες της νέας γενιάς, το βιωματικό και νοηματικό της κόσμο και τα ριζικά διαφορετικά σχήματα περάσματός της στην ενηλικίωση. Μια γενιά που είναι η πιο πολυάριθμη, η πιο μακρόβια που έκανε όμως τα λιγότερα παιδιά και η μαζική συνταξιοδότησή της τα επόμενα δέκα χρόνια μπορεί, αν δεν πάρουμε έγκαιρα τα μέτρα μας, να οδηγήσει στην πλέον προβλέψιμη οικονομική και κοινωνική κρίση του 21ου αιώνα. Ήταν μια παρότρυνση για βασικούς μετασχηματισμούς σ’ όλες τις πλευρές της ζωής και όχι αποδοχή τετελεσμένων για μια γενιά losers. Κάτι που θεωρώ ανιστόρητο. Στην Ευρώπη εμφανίστηκαν blogs για τη «γενιά των 1000€», στην Ελλάδα των «700€» κι όλα αυτά είχαν καταρχήν θετικό προσανατολισμό.
Και όμως, να, που καθιερωμένοι πολιτικοί όλων των αποχρώσεων και κατεστημένα ΜΜΕ άρχισαν να μετατρέπουν σε κλισέ, σε κοινοτοπία «τη γενιά των 700€». Πρώτα θάβουν τη νέα γενιά και μετά το παίζουν συνοφρυωμένοι κοσμοσωτήρες. Άσπρισαν τα μαλλιά μου και ακόμα αδυνατώ να απαντήσω ποια βλακεία και ποια υποκρισία είναι πιο επικίνδυνη για τη νέα γενιά: η «δεξιά» ή η «αριστερή»; Οι ακούσιες συνέπειες μιας κουτής «αριστερής» πολιτικής μπορεί να είναι ολέθριες. Η συντήρηση ενοχοποιεί τη νέα γενιά. Η «αριστερά» ακολουθεί το διόλου αθώο μοτίβο της θυματοποίησης. Παιδιά την έχετε βάψει, κατεβάστε τον πήχη των προσδοκιών και των φιλοδοξιών σας! Ο συντηρητισμός του status quo, του να μην «αλλάξεις τίποτα» μπορεί να έχει «δεξιό» ή «αριστερό» πρόσημο. Σας υιοθετούμε, σας καπελώνουμε, σας κολακεύουμε ακόμα και σας θρηνούμε. Η νεολατρεία είναι το τελευταίο καταφύγιο των «βαμπίρ» για να ευνουχίσουν τους μελλοντικούς «κανίβαλους». Η ψευδεπίγραφη ανανέωση το ίδιο. Ο Μπερλουσκόνι γελοιοποιεί το αίτημα για νέα πρόσωπα βάζοντας στους συνδυασμούς του showgirls. Συνδικάτα και «αριστερά» έχουν ως κεντρικό υποκείμενο στα αιτήματα και στους αγώνες τους τον άνδρα, πενήντα και κάτι, με σταθερή απασχόληση στον ευρύτερο δημόσιο τομέα.
Ωραία «αριστερά», σκέφτομαι, που με το κλισέ της «γενιάς των 700€» αποκρύβει τις βαθιές ανισότητες, τις κοινωνικο – ταξικές διαφοροποιήσεις, τις διαφοροποιημένες προσδοκίες, ελπίδες, αφετηρίες, ευκαιρίες, δυνατότητες και επιλογές που σημαδεύουν αυτή τη γενιά. Ωραία «αριστερά» που υιοθετεί τη συντηρητική «κουλτούρα του φόβου» και κάνει ιδεολογικό εμπόριο φοβίας. Είναι ο φόβος των επιλογών. Ο φόβος της αυτονομίας και ελευθερίας. Ο φόβος του μέλλοντος. Ο φόβος του νέου. Ο φόβος του εύλογου ρίσκου των ανθρώπων που αναλαμβάνουν ευθύνες και πρωτοβουλίες και κάνουν πράγματα. Ο φόβος της αξιολόγησης. Ο φόβος των ανοιχτών συνόρων. Ο φόβος, ο φόβος…
Μια πιο ειλικρινής και αισιόδοξη αριστερά θα μπορούσε να σας πει: παιδιά είστε μια γενιά που γνώρισε τα υψηλότερα επίπεδα ειρήνης, ευημερίας, δημοκρατίας, πληροφόρησης και κατανάλωσης, η πρώτη στην ιστορία που υπερέχει τεχνολογικά της προηγούμενης, η πρώτη σε οικογενειακή στήριξη και ανεκτικότητα, γίνετε αγωνιστές στη ζωή, μπορείτε να τα καταφέρετε πολύ καλύτερα από εμάς, αναλάβετε την ευθύνη του εαυτού σας στις σπουδές, την εργασία, τη δια βίου μάθηση, την καινοτομία, την αυτοδημιούργητη επιχειρηματικότητα, την κοινωνική και δημοκρατική συμμετοχή και θα βρείτε το υποστηρικτικό χέρι μιας πιο δίκαιης κοινωνίας στους βασικούς σταθμούς του βίου σας. Μην κολακεύετε, φωνάζω, τον κάθε «μαμάκια» των μεσαίων και άνω στρωμάτων που θέλει μόνο για βενζίνη και καφέδες 700€, ξυπνά δύο το μεσημέρι, τα θέλει όλα έτοιμα και φαντασιώνεται ότι μια μέρα θα υποκαταστήσει την οικογενειακή υπερπροστασία με μια απροσδιόριστη κρατική.
Το πρόταγμά μας ότι η σημερινή νέα γενιά και κάθε ερχόμενη θα ζήσει καλύτερα από την προηγούμενη θα μείνει ξεκρέμαστο στον αέρα όσο δε δίνουμε άμεση πρακτική απάντηση σε μια ελάχιστη δέσμη ερωτημάτων αντί να περιοριζόμαστε στα «αριστερο-δεξιά» κλαψουρίσματα για τη «γενιά των 700€».
Πιο γρήγορα στην εργασία
Τα μοντέλα νεότητας στο νότο της Ευρώπης σε αντίθεση με του βορρά σημαδεύονται με το «όλα πιο αργά». Αργά αποφοιτούμε, αργά μπαίνουμε στην αγορά εργασίας, αργά φεύγουμε από το σπίτι των γονιών, αργά κάνουμε το πρώτο παιδί. Έχουν τα συν και τα πλην τους αυτά τα μοντέλα παρατεινόμενης εφηβείας, δεν αλλάζουν εύκολα αλλά ωστόσο μπορούμε να διευκολύνουμε την πιο γρήγορη είσοδο των νέων στην αγορά εργασίας και να υπερβούμε μια εύλογη απροθυμία τους να δουλέψουν στο ξεκίνημά τους με χαμηλές αμοιβές. Εδώ, λοιπόν, υπάρχουν δύο κρίσιμα ερωτήματα για όσους μιλούν στο όνομα της γενιάς των 700€:
Πρώτο: θα στηρίξετε το αίτημα για αρνητικό φόρο εισοδήματος (πίστωση φόρου) που συμπληρώνει αυτόματα με επιστροφή φόρου το εισόδημα των εργαζομένων, ανάλογα με τον αριθμό των παιδιών, μέχρι να φτάσει ένα κλιμακούμενο εγγυημένο επίπεδο που καλύπτει τις ανάγκες τους; Φίλη, φίλε της νέας γενιάς για κάθε ευρώ που παίρνεις αμοιβή θα σε επιχορηγώ π.χ. με 20-30 λεπτά μέχρι να φτάσεις σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο εγγυημένου μισθού. Δε σου προσφέρω χρήμα για να κάθεσαι, ενισχύω τα κίνητρά σου για εργασία. Ορισμένοι επιπόλαια μιλούν για 1200-1500€ κατώτερο μεροκάματο. Είναι μια σίγουρη συνταγή για να μη προσλαμβάνονται νέοι και να αυξάνει η ανεργία τους. Η μικρομεσαία επιχείρηση δε θα αντέξει από το μίνιμουμ για τους νεοεισερχόμενους.
Δεύτερο: θα στηρίξετε το αίτημα για τετραετή κρατική χρηματοδότηση των ασφαλιστικών εισφορών των νέων με προϋπόθεση τη μη απόλυση παλαιότερων εργαζομένων;
Μια αρχιτεκτονική του ασφαλιστικού συστήματος για τους νέους
Ωραίο ασφαλιστικό δίλημμα για τη νέα γενιά: Η Νέα Δημοκρατία, μέσα από τη λογική των αλλαγών που προτείνει, έχει σαν προοπτική τη σύγκλιση των συντάξεων όλων των γενεών στο χαμηλότερο επίπεδο της κατώτερης εγγυημένης, δηλαδή της λεγόμενης εθνικής σύνταξης. Η συντήρηση του υπαρκτού status quo στις συντάξεις ακόμα και με την ανταπόκριση του κράτους στις προβλεπόμενες νομοθετικά υποχρεώσεις του οδηγεί στη δραματική κρίση του συστήματος σε προβλέψιμο χρόνο με κίνδυνο πάλι το κράτος τελικά να εγγυηθεί μόνο την κατώτερη σύνταξη προνοιακού επιπέδου. Η αποκλειστική στήριξη του ασφαλιστικού στον κρατικό προϋπολογισμό, που ορισμένοι θεωρούν αριστερή επιλογή, το οριστικό σπάσιμο της σχέσης «εισφορών-παροχών», η γενίκευση των αντικινήτρων στις εισφορές με μαθηματική ακρίβεια θα οδηγήσει στην εξίσωση προς τα κάτω των συντάξεων ειδικά των νέων γενεών. Δηλαδή είτε από τα «δεξιά» συνειδητά είτε ασύνειδα από τα «αριστερά» μπορεί τελικά να οδηγηθούμε με μικρή διαφορά χρόνου στο ίδιο αποτέλεσμα: τη σύγκλιση των συντάξεων προς τα κάτω σε βάρος των νέων. Το συμφέρον της νέας γενιάς βρίσκεται σε μια νέα, βιώσιμη, μακρόπνοη, αρχιτεκτονική του ασφαλιστικού συστήματος με ορίζοντα το 2030. Η σύνταξη στην περίπτωση αυτή θα αποτελείται από το μη ανταποδοτικό μέρος που καλύπτει ο κρατικός προϋπολογισμός και θα προσδιορίζεται πάγια και αντικειμενικά και από το ανταποδοτικό μέρος της, το οποίο θα υπολογίζεται με ένα αντικειμενικό πολλαπλασιαστή «νοητής» κεφαλαιοποίησης, ανεξάρτητα από τις διακυμάνσεις των αγορών. Το κόστος της μετάβασης σ’ αυτή τη νέα αρχιτεκτονική το εξασφαλίζει το κράτος ώστε να μην υπάρξει μια γενιά που θα πληρώσει και τις δικές της και τις δικές μας συντάξεις. Εδώ παίζει ένα συμπληρωματικό αλλά κρίσιμο ρόλο το Εθνικό Κεφάλαιο Αλληλεγγύης των Γενεών όπως το έχουμε προτείνει στις θέσεις του ΠΑΣΟΚ και το έχει υιοθετήσει συρρικνωμένο και στρεβλωμένο η Νέα Δημοκρατία.
Ο «κουμπαράς» της νεότητας
Είναι δυνατό να εμφανιζόμαστε σαν υπερασπιστές της γενιάς των 700€ και να αρνούμαστε τη δημιουργία ενός νέου αποθεματικού για λογαριασμό της, ενός νέου επενδυτικού «κουμπαρά», του Εθνικού Κεφαλαίου Αλληλεγγύης των Γενεών (ΕΚΑ); Γιατί δεν απαιτούμε όλα τα έσοδα από την εκμετάλλευση της ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου όπως άμεσα Τουριστικά Ακίνητα, Ολυμπιακές εγκαταστάσεις κ.α. να χρηματοδοτούν το ΕΚΑ; Γιατί να δίνουμε μερικά δις ευρώ κάθε χρόνο τα επόμενα χρόνια για να αγοράζουμε άδειες εκπομπής CO2 από τρίτες χώρες αντί να επιβληθεί φόρος στις σημαντικές πηγές εκπομπής CO2 πάνω από τα επιτρεπτά όρια ώστε να δημιουργηθούν ισχυρά κίνητρα για καθαρές τεχνολογίες και τα έσοδα του πράσινου φόρου να πηγαίνουν προς όφελος κυρίως της νέας γενιάς στο Εθνικό Κεφάλαιο Αλληλεγγύης των Γενεών όπως αναλυτικά προτείνουμε στις θέσεις του ΠΑΣΟΚ: Μόνο για την ηλεκτροπαραγωγή θα πρέπει να πληρώνουμε τα επόμενα χρόνια για «άδειες» σε τρίτες χώρες 2δις € το χρόνο. Άλλα τόσα για τα τσιμέντα, τα λιπάσματα, τα πετροχημικά και στη συνέχεια για τα αυτοκίνητα και τα αεροπλάνα!
Ένα προσωπικό «κεφάλαιο» ξεκινήματος για κάθε νέο και νέα
Θέλουμε κάθε νέος και νέα να ξεκινά την είσοδό του στην ενήλικη ζωή, στα 18 του χρόνια, με ένα προσωπικό αποταμιευτικό – επενδυτικό «κεφάλαιο». Η πολιτεία αυτόματα με τη γέννηση κάθε παιδιού θα κάνει μια αρχική κατάθεση σ’ έναν προσωπικό προθεσμιακό λογαριασμό στον οποίο μπορεί με ισχυρά φορολογικά κίνητρα να καταθέτει επίσης χρήμα η οικογένειά του ή ο εργοδότης των γονιών ή ο τοπικός δήμος. Και μ’ αυτόν τον τρόπο ο νέος αποκτά από πολύ νωρίς αποταμιευτική – επενδυτική κουλτούρα, εξοικειώνεται με τα χρηματοπιστωτικά και ωθείται να σχεδιάσει το προσωπικό του εκπαιδευτικό και επαγγελματικό σενάριο. Στα 18 μπορεί με ελεύθερη επιλογή είτε να χρηματοδοτήσει τις σπουδές του, είτε την έναρξη επαγγέλματος, είτε να μεταμορφώσει το λογαριασμό του σε προσωπικό ασφαλιστικό – επενδυτικό βιβλιάριο… είτε να πάει στη Χαβάη.
Κρατικίστικο Greek Dream;
Η δημόσια απασχόληση απορρόφησε στη δεκαετία του ’80 το 70% των πτυχιούχων και αποτέλεσε θεμελιώδη μηχανισμό κοινωνικής ανέλιξης. Αυτό δεν είναι εφικτό στον ίδιο βαθμό σήμερα. Πρώτο, λόγω της υπερμαζικοποίησης των Πανεπιστημίων – ΤΕΙ και δεύτερο, γιατί υπάρχουν εύλογα όρια στην επέκταση της δημόσιας απασχόλησης πέρα από τα οποία μπορεί να γίνει αρνητική για το συνολικό επίπεδο απασχόλησης. Άλλωστε, ακόμα και ο Λένιν πρόλαβε να πει ότι η χειρότερη μορφή κρυφής ανεργίας είναι οι υπεράριθμοι του κράτους. Θα αναγκαστούμε να υπερφορολογούμε και να καταπνίγουμε κάθε παραγωγική δραστηριότητα με μοιραία αποτελέσματα ιδιαιτέρα για την ανερχόμενη μεσαία καινοτομική επιχειρηματικότητα, για την ανάπτυξη, την παραγωγή νέου κοινωνικού πλούτου και την αύξηση της απασχόλησης για να συντηρήσουμε ένα διαρκώς αυξανόμενο αριθμό δημοσίων υπαλλήλων σε τομείς εξαιρετικά χαμηλής παραγωγικότητας και απόδοσης με ολέθριες συνέπειες για τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας. Εξαπατούμε τη νέα γενιά όταν προβάλλουμε ως Greek Dream μια πάση θυσία θέση στο δημόσιο ακόμα και αν αυτή δεν είναι κοινωνικά αναγκαία και αποδοτική.
Το δημόσιο μπορεί να μη μας δώσει πρόσθετες καλές θέσεις απασχόλησης στο βαθμό που μέσα από τις αναγκαίες αλλαγές αυξάνουμε την απόδοση της δημόσιας δαπάνης ιδιαίτερα σε τομείς υψηλής κοινωνικής ευθύνης, στο βαθμό που κάνουμε το δημόσιο τομέα μοχλό της ανανέωσης του παραγωγικού ιστού, των δικτύων και των υποδομών μιας νέας οικονομίας της γνώσης και των υπηρεσιών. Προσλήψεις ναι, αλλά ενταγμένες στη λογική του μετασχηματισμού του δημοσίου τομέα και του κοινωνικού κράτους, ώστε από το κάθε ευρώ του φορολογούμενου να παίρνουμε τη μέγιστη δυνατή κοινωνική αξία.
Οι καμπύλες της αβεβαιότητας
Η ειλικρίνεια του πολιτικού συστήματος, η ειλικρίνειά μας προς τη νέα γενιά απαιτεί να απαντήσουμε ρεαλιστικά, όχι με φαμφάρες, σε τέσσερις ανοδικές καμπύλες χρέους και μάκρο-αβεβαιότητας που πλήττουν ιδιαίτερα τη νέα γενιά: δημόσιο χρέος, ακάλυπτο ασφαλιστικό «χρέος», περιβαλλοντικό «χρέος», ανεξέλεγκτο κόστος υγείας. Όσο δεν το κάνουμε οι κορώνες για τη γενιά των 700€ είναι κάλπικες. Πολλοί μάλιστα θεωρούν προοδευτικό να δανειζόμαστε ουσιαστικά από τη νέα γενιά αυξάνοντας αλόγιστα τα δημόσια ελλείμματα και το δημόσιο χρέος.
Η παραγωγικότητα
Έχουμε υπολογίσει ότι για να παράγουμε κοινωνικό πλούτο που θα φτάσει για όλες τις γενιές θα χρειαστεί, με βάση μια εύλογη αύξηση στο ποσοστό απασχόλησης, μια μέση αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας ανά ώρα τα επόμενα 20 χρόνια της τάξης του 2,5% - 3%. Κι αυτό δεν είναι εύκολο. Δηλαδή, το βαθύτερο μυστικό του ασφαλιστικού βρίσκεται πέρα από το στενό πυρήνα της ασφαλιστικής μεταρρύθμισης. Βρίσκεται στην εκπαίδευση και κατάρτιση, την καινοτομία, την επιχειρηματικότητα, την εξωστρέφεια της οικονομίας, τη σύγχρονη αγορά εργασίας. Όταν αδιαφορούμε γι’ αυτούς τους παράγοντες υπονομεύουμε τις προοπτικές της νέας γενιάς.
Καλύτερες θέσεις εργασίας
Περισσότερες, καλύτερες, βιώσιμες θέσεις εργασίας στους νέους μπορεί να εξασφαλίσει το σταδιακό πέρασμα σε μια νέα δυναμική οικονομία της γνώσης και των υπηρεσιών. Είναι όμως αυτό δυνατό να συμβεί αν δε δημιουργούμε ένα οικονομικό παραλληλόγραμμο της καινοτομίας που στις τέσσερις κορυφές του θα βρίσκονται τα Πανεπιστήμια – ΤΕΙ και τα ερευνητικά ιδρύματα, το κράτος και ο ευρύτερος δημόσιος τομέας, οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι ανερχόμενες μικρές και μεσαίες; Είναι δυνατό να συμβεί αυτό με νοοτροπίες που θεωρούνται αριστερές ενώ είναι αντιδραστικές και οπισθοδρομικές και ενοχοποιούν τη σύνδεση της εφαρμοσμένης έρευνας με την πραγματική οικονομία και την εμπορική αξιοποίηση των όποιων αποτελεσμάτων της έρευνας; Είναι δυνατό να προχωρήσουμε σε μια δυναμική οικονομία που δίνει καλές θέσεις εργασίας αν δεν υλοποιήσουμε σχετικά γρήγορα όλα τα αναγκαία μέτρα για να φέρουμε την Ελλάδα στην πρώτη κατηγορία χωρών για ίδρυση και πρώτη ανάπτυξη επιχείρησης ιδιαίτερα μικρομεσαίας που δίνει το μεγαλύτερο ποσοστό νέας απασχόλησης; Είναι δυνατό να συμβεί αυτό με συστηματική απαξίωση της νέας επιχειρηματικότητας αντί να δημιουργήσουμε ένα νέο ζωτικό χώρο γι' αυτήν ανοίγοντας τον ανταγωνισμό, σπάζοντας τις κλειστές και καρτελοποιημένες καταστάσεις στην αγορά προϊόντων και υπηρεσιών, δημιουργώντας ρήγματα στο κρατικο-ολιγαρχικό σύμπλεγμα που τα θέλει όλα δικά του και δημιουργεί ασφυξία στους νεοεισερχόμενους στους κλάδους της οικονομίας; Σίγουρα επίσης δε μπορούμε να το καταφέρουμε αν δεν εξαλείψουμε τις γκρίζες ζώνες στην αγορά εργασίας σε βάρος των νέων, αν δεν υπερβούμε τα άκαμπτα ιεραρχικά, ηλικιακά κριτήρια αμοιβής και ανάδειξης στις θέσεις ευθύνης.
Μια διπλή αποτυχία
Η γρήγορη υπερμαζικοποίηση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης σαν ανταπόκριση στις προσδοκίες της κοινωνίας αλλά με υποχρηματοδότηση και μέτριο έως χαμηλό επίπεδο διδασκαλίας συν τη μαζική εξαγωγή φοιτητών δημιουργεί σοβαρά προβλήματα ταυτόχρονα και στην προσφορά και στη ζήτηση πτυχιούχων. Η υποτιθέμενη ελεύθερη πρόσβαση και εξισορρόπηση του συστήματος στον χαμηλότερο παρανομαστή θα χαλαρώσει περεταίρω τον ήδη χαλαρό δεσμό εκπαίδευσης και επαγγελμάτων. Ταυτόχρονα αντιμετωπίζουμε μια διπλή αποτυχία. Και των θεσμών της κατάρτισης και της οικονομίας ειδικά της εργοδοσίας να αξιοποιήσει τις γνώσεις και τις φιλοδοξίες των νέων. Δεν υπάρχει και δε μπορεί να υπάρξει αυτόματη σύνδεση των τυπικών εκπαιδευτικών προσόντων με την καλά αμειβόμενη εργασία. Ασφαλώς δε θα πάμε σ' έναν υπερπρογραμματισμό σοβιετικού τύπου αλλά αντί για κροκοδείλια δάκρυα για τη γενιά των 700 ευρώ πρέπει να προγνώσουμε ρεαλιστικά ποιες γνώσεις και ικανότητες θα δίνουν μεσομακροπρόθεσμα περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίες στις νέες γενιές.
Χρήμα συν αλλαγές στην εκπαίδευση
Είναι υποκρισία να κλαψουρίζουμε για τη γενιά των 700 ευρώ και να μην παίρνουμε θέση στο διπλό ζήτημα: «χρήμα συν αλλαγές στα σχολεία και τα Πανεπιστήμια – ΤΕΙ» και να συμβιβαζόμαστε με εκπαιδευτικά ιδρύματα κάτω από τα αναγκαία στάνταρντ ποιότητας πράγμα που οξύνει τις εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανισότητες; Είναι υποκρισία να κλείνουμε τα μάτια στις μεγάλες εκπαιδευτικές ανισότητες, τα άνισα επίπεδα σχολικής επίδοσης από περιοχή σε περιοχή, από συνοικία σε συνοικία της ίδιας πόλης, από σχολείο σε σχολείο ακόμα και για τα ίδια επίπεδα δημόσιας δαπάνης (neighbourhood effect). Το χρήμα είναι σημαντικό αλλά μόνο του δε δουλεύει. Είμαστε ψεύτικοι φίλοι της νεολαίας και θλιβεροί υπερασπιστές του status quo και της στασιμότητας όταν, με διάφορα προσχήματα, αρνούμαστε την εξακρίβωση της προστιθέμενης γνώσης που παρέχουν τα εκπαιδευτικά ιδρύματα, της ποιότητας της διδασκαλίας και έρευνας, του κύρους τους στη διεθνή κατάταξη, των επιστημονικών και επαγγελματικών προοπτικών των αποφοίτων τους, καθώς και της κοινωνικής ανέλιξης των νέων πτυχιούχων από τα κατώτερα οικονομικά στρώματα.
***
