Δευτέρα 11 Ιανουαρίου 2010

Σενάρια για το άχαρο 2010

Η παγκόσμια κρίση  δε λέει να ολοκληρώσει  τη δουλειά της. Τα απόνερά της για μερικά κράτη και ορισμένους τομείς του χρηματοπιστωτικού συστήματος μπορεί να αποδειχθούν πιο επικίνδυνα από καθεαυτή την κρίση. Μια από τα ίδια, λίγο καλύτερα το 2010; Μικρή ανάκαμψη και ύστερα παρατεταμένη στασιμότητα με σχήμα τετραγωνικής ρίζας ή σαξοφώνου; Ή σενάριο πανικού και διπλής βουτιάς; Άγρυπνη ετοιμότητα καθώς το πρώτο, το σχετικά καλύτερο σενάριο, έχει ίσως τις ίδιες πιθανότητες με το τρίτο, το χειρότερο. Πάντως, καλού κακού, ας σκεφτόμαστε και το απροσδόκητο τρίτο και μισό σενάριο της πιο άγριας βεβαιότητας που αυτή τουλάχιστον τη στιγμή συγκεντρώνει ελάχιστες πιθανότητες. Κι όμως κάποιοι ισχυρίζονται πως όσο μεγάλη είναι η πτώση τόση θα είναι και η άνοδος. Μακάρι.


Οι  διεθνείς risk managers έντρομοι στήνουν αυτί σε οποιοδήποτε  τρομακτικό σενάριο  και αναζητούν, πάντα  με το πνεύμα της  ορδής, τις πηγές  του επόμενου σοκ. Τώρα η “μόδα” μετά το Ντουμπάι λέει Ελλάδα. Μια δεκαετία αποτυχίας τους. Έπεσαν έξω και στις τρεις μεγάλες φούσκες – βουτιές της δεκαετίας. Οι αγορές και οι σοφολογιότατοί τους υποτίμησαν τα δύο τελευταία χρόνια τον κίνδυνο της κρίσης του δημόσιου χρέους στις ανεπτυγμένες χώρες και ειδικά στις πιο ευάλωτες της ευρωζώνης. Η πειθαρχία των αγορών στη ζώνη του ευρώ έγινε καπνός μέχρι που ήρθαν στην επιφάνεια οι ζώνες υψηλού δημοσιονομικού κινδύνου. Παράδοξο αλλά η ασφάλεια του ευρώ απέτρεψε τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις. Κυριάρχησε η αυταπάτη ότι τα “κράτη δεν χρεοκοπούν πια” εκτός και αν πρόκειται για Ταϊλάνδη, Αργεντινή ή Ουκρανία! Στερούνται τη “βαθιά μνήμη¨του καπιταλισμού. Το κράτος και ο καπιταλισμός μπορούν να υπερβαίνουν μια κρίση με μεθόδους που δημιουργούν την επόμενη. Για να αντιμετωπίσουν τη φούσκα των χρηματιστηρίων που έσκασε το 2000, προκάλεσαν, με την πλημμυρίδα του φθηνού χρήματος και τις χρηματοοικονομικές αλχημείες, την πιστωτική φούσκα. Όταν έσκασε κι αυτή δημιούργησαν τη φούσκα του δημόσιου χρέους, που αν δεν ξεφουσκώσει σταδιακά, μπορεί να προκαλέσει μια νέα παγκόσμια βουτιά τα επόμενα χρόνια. Η φούσκα από ιδιωτική έγινε δημόσια.


Το  πολιτικό σύστημα  της Ελλάδας αιφνιδιάζεται ιδιαίτερα μετά την εγκληματική αμέλεια της κυβέρνησης της ΝΔ. Τα κομματικά “προγράμματα” φαντάζουν ωραίες λίστες επιθυμιών γραμμένες πάνω σε μια φούσκα του δημόσιου χρέους έτοιμη να εκραγεί ανά πάσα στιγμή ακόμα κι από ένα μακρινό εξωτερικό συμβάν. Υπήρξε μια απεριόριστη διακομματική πίστη στο θαύμα του Γάμου της Κανά. Ας πούμε πως τη “νεοφιλελεύθερη” αυταπάτη, από ένα ευρώ μπορεί να βγάλουμε δάνεια 40 – 50 ευρώ, τη διαδέχθηκε μια σχολικού τύπου νεοκεϋνσιανή αυταπάτη ότι μπορεί το κράτος να δανείζεται απεριόριστα και πάντα η δημόσια δαπάνη με θετικό πολλαπλασιαστή θα υπερθερμάνει την οικονομία την ίδια στιγμή που θα καταρρέει η ανταγωνιστικότητά της. Έλα όμως που αν περάσεις ένα κρίσιμο αλλά μεταβλητό κατώφλι ο πολλαπλασιαστής γίνεται αρνητικός. Αν το κάθε πρόσθετο ευρώ που δανείζεσαι κλιμακώνει επικίνδυνα το ασφάλιστρο κινδύνου, αυξάνει τις εισαγωγές, αφαιρείται από τον ιδιωτικό δανεισμό και εκτοπίζει τις ιδιωτικές επενδύσεις, τροφοδοτεί αντιπαραγωγικές δαπάνες του δημοσίου και αυξάνει τη δυσπιστία των αγορών, τότε είσαι σε ζώνη υψηλού κινδύνου. Η δυναμική του χρέους σου υπερβαίνει επικίνδυνα τη δυναμική της ανάπτυξής σου, η ατμομηχανή της οικονομίας σου, δηλαδή η εσωτερική ζήτηση ξεμένει από κρατικά καύσιμα δίχως να μπορεί άμεσα να την υποκαταστήσει η εξωτερική ζήτηση, πορεύεσαι σχοιναβατικά πάνω από ένα διπλό κενό, δημοσιονομικό και παραγωγικό και όλα πια είναι ανοιχτά και πιθανά.


Γιατί όμως τώρα μπαίνει  η Ελλάδα στη ζώνη υψηλού κινδύνου αφού κι άλλες φορές  πέρασε το δημόσιο  χρέος της το 100% του ΑΕΠ; Πρώτον, γιατί τώρα και τα επόμενα χρόνια υπάρχει ισχυρή πιθανότητα να συγχρονιστούν σε μια “Ημέρα Κρίσεως” όλοι οι δαίμονες της ελληνικής οικονομίας: διπλό έλλειμμα, λιγότερο και ακριβότερο χρήμα, ημιπτώχευση του ασφαλιστικού και πριν τη δημογραφική ανατροπή. Δεύτερον, γιατί τώρα στη γύρα για δανεικά στις αγορές βγαίνουν και μας ανταγωνίζονται όλες οι ανεπτυγμένες χώρες και τα σύννεφα μιας ενδεχόμενης κρίσης του δημόσιου χρέους δεν υπάρχουν μόνο την Αθήνα και το Δουβλίνο αλλά και στη Μαδρίτη, το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη. Αλήθεια οι σοφολογιότατοι των αγορών έχουν υπολογίσει την πιθανότητα μιας δημοσιονομικής κρίσης στη Μ. Βρετανία;


“Τι να κάνουμε;” Η πρώτη καταγεγραμμένη στην ιστορία διαχείριση χρεοκοπίας κράτους ήταν ελληνική. Ο Διονύσιος των Συρακουσών συγκέντρωσε όλες τις δραχμές και για να φάει το χρέος του μάρκαρε και μετέτρεψε τη μία δραχμή σε δύο. Το ίδιο περίπου έκανε και ο Ρούζβελτ. Μέχρι και προσωρινό νόμισμα – φάντασμα έκοψε. Εμείς όμως δεν έχουμε πια τη μηχανή που κόβει χρήμα ούτε μπορούμε να κάνουμε υποτίμηση του νομίσματός μας. Η μόνη “υποτίμηση” που μπορούμε να κάνουμε είναι η αρνητική, να ρίξουμε τους μισθούς μας ή η θετική, να μειώσουμε το διοικητικό και γραφειοκρατικό βάρος, να ανοίξουμε τα κλειστά επαγγέλματα και τις αγορές προϊόντων και υπηρεσιών. Η κυβέρνηση Παπανδρέου, παρά τη σχετικά χαλαρή της εκκίνηση, θέλει δε θέλει τώρα, υπό την πίεση των αγορών και των εταίρων, παίρνει ταχύρρυθμα μαθήματα crisis management, κατανοεί ότι πρώτη προτεραιότητα είναι να κρατήσει η Ελλάδα το κεφάλι έξω από το νερό και πιέζεται από τη δύναμη των πραγμάτων να αποκτήσει ντε φάκτο το χαρακτήρα κυβέρνησης έκτακτης εθνικής ανάγκης ως προς την αίσθηση του επείγοντος και το συναγερμό όλων των κοινωνικών, δημιουργικών και παραγωγικών δυνάμεων της χώρας. Το μεγάλο της στοίχημα είναι να αποφύγουμε το χειρότερο σενάριο δίχως να θυσιάσουμε τη δυνατότητα ανάκαμψης και τους μεσοπρόθεσμους στόχους για μια νέα βιώσιμη ανάπτυξη με κοινωνική δικαιοσύνη. Ο υπαρκτός κίνδυνος μιας άτυπης έστω χρεοκοπίας της χώρας μπορεί να γίνει το ατού για να επιχειρήσουμε στους δύσκολους καιρούς τις ώριμες αλλαγές που δεν αποτολμήσαμε στους καλούς, της ευφορίας και της αυταπάτης.


Κυριακή 10 Ιανουαρίου 2010

Προσωρινά Β

Συνέντευξη στο Βασίλη Σκουρή για τη Real News
---

Να λοιπόν που συμπληρώνονται οι Εκατό Ημέρες

Ναι, ένα σχετικά τεχνητό χρονικό ορόσημο έγινε το απόλυτο σημείο αναφοράς.΄Ισως και κλισέ. Όμως σου δίνει τη δυνατότητα με τον αέρα της εκλογικής επιτυχίας να ξεκινήσεις με την ευρύτερη συναίνεση το πιο δύσκολο μέρος του προγράμματός σου. “Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός”. Καμιά φορά δεν είναι. Έχουμε δει στην ιστορία καλή αρχή με κακή συνέχεια και αντίστροφα.

Περιμένουμε να βαθμολογήσεις την κυβέρνηση με την ιδιότητα του συγγραφέα του “Ε, Πρόεδρε!” που αναπτύσσει τα κριτήρια, την τέχνη και την τεχνική των Εκατό Ημερών.

Α, αυτό είναι κατάχρηση δικαιώματος. Το βιβλίο έχει φύγει από τα χέρια μου και προκαλεί πιστεύω δημιουργικά τον αναγνώστη να κάνει τη δική του αξιολόγηση. Δεν έχω καμιά δικαιοδοσία αυθεντικού βαθμολογητή.

Οι κλίμακες βαθμολογίας που έχετε καθορίσει στο βιβλίο σας είναι: +Α, Α-, +Β, Β-, +Γ, Γ- και τέλος το σενάριο αποτυχίας με βαθμό F. Δεν νομίζουμε ότι σας λείπει το πολιτικό θάρρος να επιλέξετε ένα γράμμα για την κυβέρνησή σας.

Αν ήμασταν σε κανονική κατάσταση μπορεί να κέρδιζε ένα Α- . Όμως με τα κριτήρια μιας ασυνήθιστης κατάστασης, διαχείρισης κρίσης, ας βάλουμε προσωρινά ένα Β. Αν με το Πρόγραμμα Σταθεροποίησης που ετοιμάζεται αυτή τη στιγμή αποφύγουμε το κακό σενάριο και με τη στήριξη της Ευρώπης κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των δανειστών μας ότι μπορούμε να θέσουμε υπό έλεγχο τη δυναμική του χρέους μας, ε, τότε μπορεί ο βαθμός να γίνει +Β ή και καλύτερος. Το τελικό στοίχημα είναι να αποφύγει το χειρότερο σενάριο της ημι-χρεωκοπίας δίχως να θυσιάσει τη δυνατότητα της ανάκαμψης και τους μεσοπρόθεσμους στόχους της “πράσινης ανάπτυξης” με κοινωνική δικαιοσύνη.

Χρησιμοποιείς πολλά κριτήρια βαθμολόγησης, αλλά τι ανάμεσα σ'αυτά θεωρείς το πιο δυνατό συν και πλην της κυβέρνησης;

Το συν είναι η θερμή σχέση εμπιστοσύνης που διατηρεί με την κοινωνία και η κεκτημένη ταχύτητα που έχει εξασφαλίσει. Το πλην είναι η σχετικά χαλαρή εκκίνησή της, ενώ, όπως έχουμε πει έπρεπε να έχει εξαρχής τα αντανακλαστικά και την αίσθηση επείγοντος μιας κυβέρνησης έκτακτης εθνικής ανάγκης, ώστε να προκληθεί πατριωτικός συναγερμός των κοινωνικών και παραγωγικών δυνάμεων και να μπει μια προστατευτική “ζώνη ασφαλείας” γύρω από τη χώρα, ενόψει των αναπόφευκτων σπασμωδικών αντιδράσεων των αγορών μετά την αναγκαστική αποκάλυψη της άθλιας δημοσιονομικής κατάστασής μας. Δηλαδή, το “Ζάππειο” μπορούσε να συμπέσει με την ορκομωσία της κυβέρνησης. Αλλά ο χρόνος μπορεί να ξανακερδηθεί με κάποιο τίμημα.

Συνεργάτες του πρωθυπουργού θεωρούν ότι η πρόωρη δραματοποίηση αυτή θα έχει πολιτικό κόστος.

Λάθος! Πρώτον, ο υπαρκτός κίνδυνος άτυπης έστω χρεωκοπίας της χώρας μπορεί να γίνει ατού στα χέρια του Παπανδρέου για να επιχειρήσει με ευρύτερη στήριξη δύσκολες αλλαγές και να περάσει την αντίληψη ότι αν αποτύχει η κυβέρνησή του θα είμαστε χαμένοι όλοι και η επόμενη κυβέρνηση θα είναι αμφίβολο αν θα είναι ελληνική. Δεύτερον, όπως ξέρεις “όταν περάσει ο κίνδυνος ο Θεός λησμονάται” και συνεπώς ο λαός μπορεί να μην εκτιμήσει θετικά ότι η κυβέρνηση απέτρεψε τα χειρότερα, τα οποία δεν γνώρισε, και θα γλυστρίσει γρήγορα στη γκρίνια και τη δυσαρέσκεια για την αναπόφευκτη οικονομική δυσπραγία. Τρίτον, δεν αφήνει περιθώριο στους “τζάμπα μάγκες” του πολιτικού συστήματος να δημαγωγούν εκ του ασφαλούς, με τη βεβαιότητα ότι κάποιοι άλλοι είναι υποχρεωμένοι, τους αρέσει δεν τους αρέσει, να βγάλουν τα “κάστανα από τη φωτιά”.

Η Νέα Δημοκρατία μιλά για το “τέλος των ψευδαισθήσεων” της κυβέρνησης

Ωραίο! Η Ν.Δ. κατηγορεί τη νέα κυβέρνηση ότι είχε αυταπάτες για το βάθος του γκρεμού στον οποίο η ίδια οδήγησε τη χώρα. Αλλά ψευδαισθήσεις υπήρχαν στο σύνολο του πολιτικού συστήματος με αποτέλεσμα τα κομματικά “προγράμματα” να μοιάζουν με λίστες επιθυμιών γραμμένες πάνω σε μια φούσκα του δημόσιου χρέους έτοιμη να εκραγεί ανά πάσα στιγμή. Αυταπάτες όμως υπήρχαν και στις ίδιες τις αγορές που είχαν υποτιμήσει τον κίνδυνο μιας κρίσης του δημόσιου χρέους σε ανεπτυγμένες χώρες ιδιαίτερα της ευρωζώνης και τώρα υπεραντιδρούν με πανικό.

Πως θα αξιολογούσες τους υπουργούς με βάση το κριτήριο που έχεις θέσει “προτεραιότητες, προτεραιότητες, προτεραιότητες”;

Τα υπουργεία που προσφέρουν πρώτης γραμμής υπηρεσίες στον πολίτη δεν πρέπει να πελαγοδρομούν στα πάντα, αλλά άμεσα να καταλήξουν στις μετρημένες στα δάκτυλα τέσσερις το πολύ πέντε προτεραιότητες – κλειδιά, στους μετρήσιμους και μη στόχους, στα ελάχιστα ανεκτά στάνταρτ ποιότητας και στη μορφή της υποστηρικτικής τους παρέμβασης. Το οικονομικό στρίμωγμα τους δίνει την ευκαιρία να ξεφορτωθούν άχρηστους μηχανισμούς και να αυξήσουν την απόδοση της δημόσιας δαπάνης. Ορισμένα υπουργεία δεν πρέπει στο όνομα της διαβούλευσης να δημιουργούν την εντύπωση ότι ψαρεύουν από δω, ψαρεύουν από κει, αλλά δεν ξέρουν τι ψάρια θα πιάσουν.

Ο Πρωθυπουργός τι πρέπει να αλλάξει στη λειτουργία του για να βελτιώσει τη βαθμολογία της κυβέρνησης;

Πρέπει να είναι επικεφαλής της task force για τη διαχείριση της κρίσης μέχρι τουλάχιστον η Ελλάδα να σιγουρέψει το κεφάλι της έξω από το νερό. Ο Ομπάμα ξεκινά τη μέρα του με μια πολύ σύντομη συνεδρίαση με τους τέσσερις – πέντε κορυφαίους του οικονομικού επιτελείου. Ο Παπανδρέου σε αντίθεση με τον Καραμανλή έχει μεγάλη ενέργεια και κινητικότητα, αλλά πρέπει να αποφύγει μια κριτική που έγινε στον Ομπάμα ότι “τρέχει, τρέχει αλλά το μυαλό του πρέπει να είναι διαρκώς στην μπάλα”. Η κυβέρνηση δεν πρέπει να απελευθερώνει πολλά κουνέλια και στο τέλος να κινδυνεύει να μην έχει χτυπήσει κανένα.

Δεν προσμετράνε αρνητικά τα “κενά στις θέσεις ευθύνης και στις αρμοδιότητες” ή οι “πρώιμες διαφωνίες στο επιτελείο του Προέδρου” για να αναφερθώ μόνο σε δύο ακόμα κριτήρια του βιβλίου;

Οπωσδήποτε, αλλά εξισορροπούνται από το συμβολικό και ουσιαστικό κεφάλαιο που απέκτησε η κυβέρνηση με ορισμένες κινήσεις της στα θέματα της διαφάνειας, της γενίκευσης του ΑΣΕΠ, την αναθεώρηση των οδικών αξόνων και του Ρυθμιστικού της Αθήνας ώστε να αποτραπεί η τσιμεντοποίηση της Αττικής.


Τι μπορεί να ρίξει πολύ χαμηλά τη βαθμολογία της κυβέρνησης πέρα από το απευκταίο κακό σενάριο στην οικονομία;

Δεν φοβάμαι την κυβέρνηση στη βασική της κατεύθυνση αλλά στη δράση του Νόμου των Ακούσιων Συνεπειών, του νόμου της αντιστροφής του νοήματος, στην ποιότητα εφαρμογής της πολιτικής της. Πάρτε την ενοποίηση υπουργείων. Θετική καταρχήν αλλά ο χρόνος θα δείξει αν πρόκειται για γάμο δεινοσαύρων εκ των άνω, που πολλαπλασιάζει το χάος και τις ακαμψίες ή πράγματι οδηγεί σε οικονομίες κλίμακας, σε μείωση του διοικητικού και γραφειοκρατικού βάρους και σε αύξηση της αποτελεσματικότητας. Πάρτε τους θετικούς καταρχήν νόμους για την προστασία των δανειοληπτών. Αν δεν προσεχθούν μερικές παγίδες στην εφαρμογή τους, μπορείς ίσως να βελτιώσεις τη θέση τριών – πέντε χιλιάδων, αλλά να γίνει πολύ λιγότερο και ακριβότερο το χρήμα για πολλές δεκάδες χιλιάδες και να δημιουργηθεί πιστωτική ασφυξία αν ιδιαίτερα η δημοσιονομική κρίση μετεξελιχθεί και σε κρίση του τραπεζικού μας συστήματος το οποίο κρατά στα χαρτοφυλάκιά του τα περισσότερα χαρτιά του δημόσιου χρέους. Την ίδια προσοχή στην ποιότητα υλοποίησης χρειάζεται ο Καποδίστριας 2 και ο εκλογικός νόμος.