Δημοσιεύθηκε στο Βήμα της Κυριακής (29/4/12)
Πέντε φάσεις έχει το συλλογικό αίσθημα στις μεγάλες κρίσεις. Σοκ, αγωνία, οργή, κατάθλιψη και στην πέμπτη εμφανίζεται μια διχάλα: ή αυτοκτονείς με το “αποθανέτω η ψυχή μου μετά των αλλοφύλων” ή μετουσιώνεις το θυμό σε θετική σκέψη, θετικό σχέδιο, θετική δράση για να ανακτήσεις τα χαμένα. Είμαστε τώρα μια βδομάδα πριν τις εκλογές στην κόψη του διαζευκτικού ή - ή που αποτελεί τη βαθύτερη ουσία της ανθρώπινης και της πολιτικής κατάστασης σε ζοφερούς καιρούς. Σαν τον Οιδίποδα ανήξεροι που ξέρουν ξαναφτάνουμε στη διασταύρωση Δελφών - Δαυλίδας. Εκεί θα κάνουμε επιλογές που οδηγούν στο χαμό - έτσι που να λες μωραίνει κύριος ον βούλεται απωλέσαι - θαρρείς και υπακούμε σ’ ένα τυφλό κάλεσμα της Μοίρας;
Απώθηση, συστηματική άρνηση να αντικρύσεις τη σκληρή πραγματικότητα του “ελληνικού ζητήματος”: η στενή και γερασμένη παραγωγική βάση της χώρας δεν θα μπορούσε να στηρίξει στον πρώτο μεγάλο διεθνή σεισμό την υπερκείμενη αντεστραμμένη πυραμίδα με τα δανεικά. Ηθελημένη τυφλότητα.
Παγίδα, βιώνεις μια οριακή παράδοξη κατάσταση: Να μείνεις φαίνεται δυσβάσταχτο, να φύγεις καταστροφικό, να σε διώξουν Αρμαγεδδώνας. Ούτε να μείνεις, ούτε να φύγεις μπορείς. Η απόπειρα να την κοπανίσεις καταλήγει μάταιη και πιο αξιοθρήνητη κι από τον εγκλεισμό.
Ματαίωση, προσεγγίζεις ένα στόχο που ήταν διακαής πόθος σου αλλά ασύνειδα σκηνοθετείς την αποτυχία σου, φτάνεις κοντά στη “βρύση” αλλά δεν πίνεις νερό. Είναι αρκετά πιθανό στην Ευρωζώνη με τη νίκη του Ολάντ και κυρίως υπό την πίεση μιας κρίσης που αναζωπυρώνεται να πραγματωθούν πολλά από ’κείνα που επιθυμούσες. Ένας νέος ιστορικός συμβιβασμός πλεονασματικού Βορρά - ελλειμματικού Νότου. Ακόμη και το αναπτυξιακό ευρωομόλογο για ένα Ευρωπαϊκό Σύμφωνο Ανάπτυξης, Απασχόλησης, Συνοχής. Εσύ όμως μπορεί να μην είσαι εκεί.
Μετάθεση, σπάστε τα “θερμόμετρα”!
Σύνδρομο του Ορφέα. Αν δεν φύγεις μπροστά, αν δεν “κάψεις τα πλοία” της επιστροφής, αν κοιτάζεις αποκλειστικά προς τα πίσω την έχασες την “Ευρυδίκη” στις 6 του Μάη.
Σύνδρομο του απατημένου, τιμωρείς την “άπιστη” με αυτοτιμωρία σου, με ακρωτηριασμό σου. Ενορμήσεις «θανάτου» στραμμένες είτε προς το εσωτερικό του ατόμου και τείνουν στην αυτοκαταστροφή είτε προς το εξωτερικό του εμφανιζόμενες σαν επιθετική ενόρμηση καταστροφής είτε μεταστρέφονται στις αντίθετές τους.
Ταύτιση με τον επιτιθέμενο. Είτε υιοθετείς την επίθεσή του είτε μιμείσαι τις νοοτροπίες, τους λόγους και τα σύμβολα του επιτιθέμενου. Μιμητική φρενίτιδα επιθετικότητας - παθητικότητας.
Δεμένοι στο κατάρτι εθελούσια για να σωθούμε από το ολέθριο τραγούδι των Σειρήνων. “Προσκύνα και το διάολο μέχρι να περάσεις το γιοφύρι”, λέμε στην Κρήτη.
Αποφυγή ασάφειας (ambiguity aversion). Οι άνθρωποι στα δύσκολα δείχνουν προτίμηση στο μετρήσιμο ρίσκο, στις υπολογισμένες επανορθώσιμες απώλειες παρά στην ακαθόριστη ασάφεια του άλματος στο κενό. Είναι το “The Ellsberg paradox”. Βάλτε σ’ ένα βάζο δέκα κόκκινα, δέκα μαύρα μπαλάκια. Σ’ ένα άλλο είκοσι αλλά με άγνωστη σύνθεση σε κόκκινα - μαύρα. Οι άνθρωποι στοιχηματίζουν κατά κανόνα για το μαύρο ή το κόκκινο στο βάζο του ρίσκου, της μετρήσιμης αβεβαιότητας κι όχι στο βάζο της ακαθόριστης ασάφειας. Στο κακό που σε βρήκε υπάρχει κάτι πάντα χειρότερο. “Κακό που το ξέρεις είναι λιγότερο κακό” λένε στο χωριό μου. Ανάδυση μέσα από τη σύγχυση και τον πανικό μιας “Σιωπηλής πλειοψηφίας”. Φαινόμενο “Silent Spring”.
