Πώς το όνειρο έγινε εφιάλτης - Αργύρης Παπαστάθης για ΤΟ ΒΗΜΑ της ΚΥΡΙΑΚΗΣ
Το τελευταίο βιβλίο του Μίµη Ανδρουλάκη («Ετσι κάνουν όλες», εκδόσεις Καστανιώτη, 2011) είναι ένα τολµηρό ερωτικό µυθιστόρηµα και µια ακόµη πιο τολµηρή κριτική του δόγµατος της σύγκλισης της Ελλάδας προς το επίπεδο ζωής και παραγωγικότητας των πλούσιων χωρών της Ευρώπης. Γράφτηκε τα καυτά πρωινά του περασµένου Ιουνίου στην Αθήνα, τις µέρες που ο κόσµος πληµµύριζε το Σύνταγµα για να διαµαρτυρηθεί. «Ηταν αδύνατο να κοιµηθώ. Σηκωνόµουν νύχτα, έγραφα από τις 5 ως τις 9 το πρωί και µετά πήγαινα στη Βουλή» εξοµολογείται στο «Βήµα» ο συγγραφέας…
Ο Μίµης Ανδρουλάκης, βουλευτής του ΠΑΣΟΚ και σηµαίνον στέλεχος της Αριστεράς επί δεκαετίες, δικαιώθηκε µε τον πλέον δραµατικό τρόπο. Οι προειδοποιήσεις που απηύθυνε από τα βιβλία του (στη διάρκεια της δεκαετίας του 2000) «χαλούσαν» την ατµόσφαιρα της περιόδου. Το 2004, στο «Βαµπίρ και κανίβαλοι», ο Ανδρουλάκης µίλησε για το ρίσκο µιας νέας σύγκρουσης γενεών. Ηταν εντελώς εκτός κλίµατος. Η φωνή του σκεπάστηκε από τα τσιφτετέλια και τους πανηγυρισµούς για την κατάκτηση του Euro 2004 και την επιτυχία των Ολυµπιακών Αγώνων. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ήρθε ο ∆εκέµβρης του 2008. Και τότε όλοι θυµήθηκαν τους 18άρηδες και τους αµέτρητους λόγους που έχουν για να επαναστατούν απέναντι στους πατεράδες τους, στη γενιά της Μεταπολίτευσης… Στο «Ετσι κάνουν όλες» ο αφηγητής, το alter ego του Aνδρουλάκη, αποδοµεί τα µοντέλα οικονοµικής ανάλυσης που οδήγησαν σε «µαζική µαλάκυνση εγκεφάλου», όπως λέει, µια ολόκληρη γενιά οικονοµολόγων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τους κατηγορεί για µοντέλα «ηθεληµένης τυφλότητας» απέναντι στην επερχόµενη καταστροφή και «δείχνει» σαφώς προς την κατεύθυνση προβεβληµένων οικονοµολόγων της Κεντροαριστεράς. Κυρίως όσων στήριξαν µε αφελή, όπως αποδεικνύεται, αισιοδοξία «το δόγµα της σύγκλισης» της Ελλάδας µε τον πλούσιο ευρωπαϊκό Βορρά.
|||||||| Ο μηχανισμός της τραγωδίας
Για να περιγράψει τη σηµερινή συγκυρία ο συγγραφέας επικαλείται τον µηχανισµό της τραγωδίας: «Πρωταγωνιστές, κοµπάρσοι, χορός και πλατεία κάνουν επιλογές σε πρόσωπα και πράγµατα που οδηγούν στο χαµό»...
Ο βασικός ήρωας του βιβλίου ενσωµατώνει αναγνωρίσιµα χαρακτηριστικά προσωπικοτήτων της οικονοµικής και πολιτικής ζωής. Είναι καθηγητής Οικονοµικών στο Πανεπιστήµιο Κολούµπια της Νέας Υόρκης και κρίνει απέξω όσα συµβαίνουν µέσα. Τη δεκαετία που πέρασε έγραφε στους «Financial Times» ότι όλα θα πήγαιναν καλά για την Ελλάδα στη ζώνη του ευρώ. «Κάθε οικονοµία ακολουθεί το ίδιο µονοπάτι και κατευθύνεται προς το ίδιο ανώτερο επίπεδο παραγωγικότητας και στάνταρτ ζωής». Αυτό ήταν το δόγµα του, «το δόγµα της σύγκλισης».
Ο Ανδρουλάκης τον αποκαλεί «Νοστράδαµο». Τους συνδέουν κοινές αναµνήσεις και βιώµατα: ο θαυµασµός για τις γυναίκες, οι ερωτικές ιστορίες που αφηγούνται ο ένας στον άλλον. «Επιχειρώ µια ακραία ερωτική “θηλυκή αντιφώνηση” στην οριακή, παράδοξη κατάσταση που βιώνουν οι Ελληνες» λέει ο Ανδρουλάκης. Ο τίτλος του βιβλίου, «Ετσι κάνουν όλες», παραπέµπει στην όπερα «Cosi Fan Tutte» του Μότσαρτ.
Οµως οι δύο φίλοι δεν βλέπουν µε τον ίδιο τρόπο τα πράγµατα. «Κολλητοί πολλά χρόνια, µεγαλώσαµε σε διαφορετικές σχολές σκέψης. Υπερεµπιστοσύνη εναντίον σκεπτικισµού. Σιγουριά εναντίον αµφιβολίας», εξηγεί ο αφηγητής. Στο µεταξύ, οι αµφιβολίες του πολιτικού Ανδρουλάκη γίνονται κραυγές αγωνίας. «Τα απίθανα πιθανά: η επιστροφή στη νέα δραχµή» έγραφε ως υποθετικό σενάριο το 2006 (στο βιβλίο «Θηλυκό πόκερ»), προβλέποντας «αυτοκαταστροφικό συνδυασµό» χρηµατοοικονοµικής κρίσης και κρίσης δηµοσίου χρέους. Ο φίλος του τον χλεύαζε… Ακολούθησαν το «Λευκό κοτσύφι» (2008) και το «Ε, Πρόεδρε!», βιβλίο που εκδόθηκε λίγες ηµέρες πριν από τις εκλογές του 2009. Ο πρόεδρος δεν ήταν άλλος από τον σηµερινό Πρωθυπουργό κ. Γ. Παπανδρέου. Τι κι αν ο συγγραφέας δεν ανέφερε το όνοµά του, όλοι αυτό κατάλαβαν. Αντί για «λεφτά υπάρχουν» ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ ζητούσε: «Εµπόδισε µε κάθε τρόπο να συµβεί το χειρότερο»!
|||||||| Η Ελλάδα καναρίνι σε ορυχείο
Τώρα, στο τελευταίο βιβλίο του Ανδρουλάκη, η Ελλάδα παροµοιάζεται µε καναρίνι σε ορυχείο. «Στην πρώτη µεγάλη κρίση η Ελλάδα θα λειτουργούσε στην ευρωζώνη όπως το καναρίνι στις στοές των ορυχείων. Οι παλιοί µεταλλωρύχοι έπαιρναν µαζί τους κάτω από τη γη ένα καναρίνι. Οταν σταµατούσε να κελαηδά ή όταν, πολύ περισσότερο, ψοφούσε, έδιναν το σήµα του συναγερµού: “Αέρια! Αέρια!” φώναζαν και έτρεχαν να σωθούν.
Ο συγγραφέας θυµάται το τραγούδι «Hotel California» των Eagles. «Ο νυχτερινός ταξιδιώτης µέσα στη µαύρη έρηµο βρίσκει φιλόξενο καταφύγιο στο λουξ ξενοδοχείο “Hotel California”. Οταν όµως πάει να τακτοποιήσει στη ρεσεψιόν την αναχώρησή του, του λένε: “Μπορείς να αναχωρήσεις όποτε γουστάρεις, αλλά δεν µπορείς να φύγεις ποτέ”»! Κάπως έτσι, το πολυτελές κατάλυµα γίνεται παγίδα. Κάπως έτσι, το «ελληνικό European dream» γίνεται εφιάλτης… «Είµαστε έγκλειστοι, ατοµικά και συλλογικά, σε µια φυλακή κι όταν προσπαθούµε να δραπετεύσουµε, οι τοίχοι της µετατοπίζονται και έτσι µένουµε πάντα παγιδευµένοι» δηλώνει ο συγγραφέας. «Να µείνουµε φαίνεται αβάσταχτο. Να φύγουµε καταστροφικό»…
|||||||| Τα «υπέρ» της χρεοκοπίας
Ο Ανδρουλάκης χρησιµοποιεί µια αλληλουχία από «υπέρ» που συµπυκνώνουν σε λίγες µόνο γραµµές όσα συνέβησαν τις τελευταίες δεκαετίες. Αρχίζει από τις πιο απλές διαπιστώσεις – «υπερδανεισµός, υπερκατανάλωση µε υπερεισαγωγές. Υπερεπέκταση του κρατισµού και της δηµόσιας απασχόλησης» – και καταλήγει σε βαθύτερες παρατηρήσεις: «Υπερεξάρτηση της νέας γενιάς από την οικογένεια και τις προοπτικές της δηµόσιας απασχόλησης», «Υπερτονισµός των “δικαιωµάτων”, υποβάθµιση των υποχρεώσεων»… Και όλα αυτά, ανάµεσα σε θυελλώδη ερωτικά επεισόδια του δόκτορα «Νοστράδαµου», ο οποίος ζει τη δική του ερωτική τραγωδία και γνωρίζει από πρώτο χέρι πώς η επιθυµία µπορεί να οδηγήσει σε θανάσιµη παγίδα…
ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ
«Ζήτηµα ηγεσίας ένα νέο 1909»
«Η ιστορική ευκαιρία του ευρώ έγινε παγίδα» δηλώνει στο «Βήµα» ο Μίµης Ανδρουλάκης και εξηγεί: «Στην άνοδο, στη φούσκα, µας έκανε Γερµανούς, στην κάθοδο, στο αιφνίδιο stop, Αργεντινούς. Παγίδα και για τον Γερµανό. Αν δεν σώσει τον Νότο, θα καταρρεύσει το ευρώ. Να τον σώσει τον ξεπερνά, απαιτεί δηµοσιονοµικά και νοµισµατικά εργαλεία που απειλούν τη λουθηρανική οικονοµική θεολογία, ό,τι έδινε νόηµα στη µεταπολεµική γερµανική αυτοσυνείδηση. Παγίδα και τα προγράµµατα διάσωσης αν δεν υπάρξουν αντισταθµιστικές “ενέσεις”.
Το τίµηµα της αποφυγής µιας ολέθριας άµεσης χρεοκοπίας είναι η τιµωρία, η καταδίκη σε µια µακρόχρονη ύφεση δίχως ορατό πάτο, µε κίνδυνο στο τέλος της διαδροµής να ανταµώσουµε εξαντληµένοι την αφετηρία, δηλαδή το φάντασµα της πτώχευσης. Παγίδα και το πολιτικό σκηνικό. Να το αποδεχθείς άκριτα οδηγεί τελικά σε πλατεία Ταχρίρ. Να ανατρέψεις την άτυπη συµπαιγνία στους καθιερωµένους ρόλους όλων των “αντιπάλων - συµπαικτών”, µεγάλων και µικρών, δίχως εναλλακτική, πιθανόν να µας οδηγήσει σε τυφλές εξελίξεις όπως αυτές που προηγήθηκαν σ’ όλες τις µεγάλες ελληνικές χρεοκοπίες. Τελικά όλα τα προβλήµατα της Ευρώπης και της Ελλάδας γίνονται σε τελευταία ανάλυση ζήτηµα πολιτικής ηγεσίας. Σε µας Ζητούνται Αλχηµιστές να αντιστρέψουν τη ροή του χρόνου. Να φέρουν το “1909” πριν το µαύρο ’97. ∆ιαφορετικά θα αποδοθεί στα µοιραία πρόσωπα της εποχής ό,τι ειπώθηκε για τον Θεόδωρο ∆ηλιγιάννη: “Μέγιστοι εν τοις µικροίς, ελάχιστοι εν τοις µεγάλοις”».
Το τελευταίο βιβλίο του Μίµη Ανδρουλάκη («Ετσι κάνουν όλες», εκδόσεις Καστανιώτη, 2011) είναι ένα τολµηρό ερωτικό µυθιστόρηµα και µια ακόµη πιο τολµηρή κριτική του δόγµατος της σύγκλισης της Ελλάδας προς το επίπεδο ζωής και παραγωγικότητας των πλούσιων χωρών της Ευρώπης. Γράφτηκε τα καυτά πρωινά του περασµένου Ιουνίου στην Αθήνα, τις µέρες που ο κόσµος πληµµύριζε το Σύνταγµα για να διαµαρτυρηθεί. «Ηταν αδύνατο να κοιµηθώ. Σηκωνόµουν νύχτα, έγραφα από τις 5 ως τις 9 το πρωί και µετά πήγαινα στη Βουλή» εξοµολογείται στο «Βήµα» ο συγγραφέας…
Ο Μίµης Ανδρουλάκης, βουλευτής του ΠΑΣΟΚ και σηµαίνον στέλεχος της Αριστεράς επί δεκαετίες, δικαιώθηκε µε τον πλέον δραµατικό τρόπο. Οι προειδοποιήσεις που απηύθυνε από τα βιβλία του (στη διάρκεια της δεκαετίας του 2000) «χαλούσαν» την ατµόσφαιρα της περιόδου. Το 2004, στο «Βαµπίρ και κανίβαλοι», ο Ανδρουλάκης µίλησε για το ρίσκο µιας νέας σύγκρουσης γενεών. Ηταν εντελώς εκτός κλίµατος. Η φωνή του σκεπάστηκε από τα τσιφτετέλια και τους πανηγυρισµούς για την κατάκτηση του Euro 2004 και την επιτυχία των Ολυµπιακών Αγώνων. Τέσσερα χρόνια αργότερα, ήρθε ο ∆εκέµβρης του 2008. Και τότε όλοι θυµήθηκαν τους 18άρηδες και τους αµέτρητους λόγους που έχουν για να επαναστατούν απέναντι στους πατεράδες τους, στη γενιά της Μεταπολίτευσης… Στο «Ετσι κάνουν όλες» ο αφηγητής, το alter ego του Aνδρουλάκη, αποδοµεί τα µοντέλα οικονοµικής ανάλυσης που οδήγησαν σε «µαζική µαλάκυνση εγκεφάλου», όπως λέει, µια ολόκληρη γενιά οικονοµολόγων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Τους κατηγορεί για µοντέλα «ηθεληµένης τυφλότητας» απέναντι στην επερχόµενη καταστροφή και «δείχνει» σαφώς προς την κατεύθυνση προβεβληµένων οικονοµολόγων της Κεντροαριστεράς. Κυρίως όσων στήριξαν µε αφελή, όπως αποδεικνύεται, αισιοδοξία «το δόγµα της σύγκλισης» της Ελλάδας µε τον πλούσιο ευρωπαϊκό Βορρά.
|||||||| Ο μηχανισμός της τραγωδίας
Για να περιγράψει τη σηµερινή συγκυρία ο συγγραφέας επικαλείται τον µηχανισµό της τραγωδίας: «Πρωταγωνιστές, κοµπάρσοι, χορός και πλατεία κάνουν επιλογές σε πρόσωπα και πράγµατα που οδηγούν στο χαµό»...
Ο βασικός ήρωας του βιβλίου ενσωµατώνει αναγνωρίσιµα χαρακτηριστικά προσωπικοτήτων της οικονοµικής και πολιτικής ζωής. Είναι καθηγητής Οικονοµικών στο Πανεπιστήµιο Κολούµπια της Νέας Υόρκης και κρίνει απέξω όσα συµβαίνουν µέσα. Τη δεκαετία που πέρασε έγραφε στους «Financial Times» ότι όλα θα πήγαιναν καλά για την Ελλάδα στη ζώνη του ευρώ. «Κάθε οικονοµία ακολουθεί το ίδιο µονοπάτι και κατευθύνεται προς το ίδιο ανώτερο επίπεδο παραγωγικότητας και στάνταρτ ζωής». Αυτό ήταν το δόγµα του, «το δόγµα της σύγκλισης».
Ο Ανδρουλάκης τον αποκαλεί «Νοστράδαµο». Τους συνδέουν κοινές αναµνήσεις και βιώµατα: ο θαυµασµός για τις γυναίκες, οι ερωτικές ιστορίες που αφηγούνται ο ένας στον άλλον. «Επιχειρώ µια ακραία ερωτική “θηλυκή αντιφώνηση” στην οριακή, παράδοξη κατάσταση που βιώνουν οι Ελληνες» λέει ο Ανδρουλάκης. Ο τίτλος του βιβλίου, «Ετσι κάνουν όλες», παραπέµπει στην όπερα «Cosi Fan Tutte» του Μότσαρτ.
Οµως οι δύο φίλοι δεν βλέπουν µε τον ίδιο τρόπο τα πράγµατα. «Κολλητοί πολλά χρόνια, µεγαλώσαµε σε διαφορετικές σχολές σκέψης. Υπερεµπιστοσύνη εναντίον σκεπτικισµού. Σιγουριά εναντίον αµφιβολίας», εξηγεί ο αφηγητής. Στο µεταξύ, οι αµφιβολίες του πολιτικού Ανδρουλάκη γίνονται κραυγές αγωνίας. «Τα απίθανα πιθανά: η επιστροφή στη νέα δραχµή» έγραφε ως υποθετικό σενάριο το 2006 (στο βιβλίο «Θηλυκό πόκερ»), προβλέποντας «αυτοκαταστροφικό συνδυασµό» χρηµατοοικονοµικής κρίσης και κρίσης δηµοσίου χρέους. Ο φίλος του τον χλεύαζε… Ακολούθησαν το «Λευκό κοτσύφι» (2008) και το «Ε, Πρόεδρε!», βιβλίο που εκδόθηκε λίγες ηµέρες πριν από τις εκλογές του 2009. Ο πρόεδρος δεν ήταν άλλος από τον σηµερινό Πρωθυπουργό κ. Γ. Παπανδρέου. Τι κι αν ο συγγραφέας δεν ανέφερε το όνοµά του, όλοι αυτό κατάλαβαν. Αντί για «λεφτά υπάρχουν» ο βουλευτής του ΠΑΣΟΚ ζητούσε: «Εµπόδισε µε κάθε τρόπο να συµβεί το χειρότερο»!
|||||||| Η Ελλάδα καναρίνι σε ορυχείο
Τώρα, στο τελευταίο βιβλίο του Ανδρουλάκη, η Ελλάδα παροµοιάζεται µε καναρίνι σε ορυχείο. «Στην πρώτη µεγάλη κρίση η Ελλάδα θα λειτουργούσε στην ευρωζώνη όπως το καναρίνι στις στοές των ορυχείων. Οι παλιοί µεταλλωρύχοι έπαιρναν µαζί τους κάτω από τη γη ένα καναρίνι. Οταν σταµατούσε να κελαηδά ή όταν, πολύ περισσότερο, ψοφούσε, έδιναν το σήµα του συναγερµού: “Αέρια! Αέρια!” φώναζαν και έτρεχαν να σωθούν.
Ο συγγραφέας θυµάται το τραγούδι «Hotel California» των Eagles. «Ο νυχτερινός ταξιδιώτης µέσα στη µαύρη έρηµο βρίσκει φιλόξενο καταφύγιο στο λουξ ξενοδοχείο “Hotel California”. Οταν όµως πάει να τακτοποιήσει στη ρεσεψιόν την αναχώρησή του, του λένε: “Μπορείς να αναχωρήσεις όποτε γουστάρεις, αλλά δεν µπορείς να φύγεις ποτέ”»! Κάπως έτσι, το πολυτελές κατάλυµα γίνεται παγίδα. Κάπως έτσι, το «ελληνικό European dream» γίνεται εφιάλτης… «Είµαστε έγκλειστοι, ατοµικά και συλλογικά, σε µια φυλακή κι όταν προσπαθούµε να δραπετεύσουµε, οι τοίχοι της µετατοπίζονται και έτσι µένουµε πάντα παγιδευµένοι» δηλώνει ο συγγραφέας. «Να µείνουµε φαίνεται αβάσταχτο. Να φύγουµε καταστροφικό»…
|||||||| Τα «υπέρ» της χρεοκοπίας
Ο Ανδρουλάκης χρησιµοποιεί µια αλληλουχία από «υπέρ» που συµπυκνώνουν σε λίγες µόνο γραµµές όσα συνέβησαν τις τελευταίες δεκαετίες. Αρχίζει από τις πιο απλές διαπιστώσεις – «υπερδανεισµός, υπερκατανάλωση µε υπερεισαγωγές. Υπερεπέκταση του κρατισµού και της δηµόσιας απασχόλησης» – και καταλήγει σε βαθύτερες παρατηρήσεις: «Υπερεξάρτηση της νέας γενιάς από την οικογένεια και τις προοπτικές της δηµόσιας απασχόλησης», «Υπερτονισµός των “δικαιωµάτων”, υποβάθµιση των υποχρεώσεων»… Και όλα αυτά, ανάµεσα σε θυελλώδη ερωτικά επεισόδια του δόκτορα «Νοστράδαµου», ο οποίος ζει τη δική του ερωτική τραγωδία και γνωρίζει από πρώτο χέρι πώς η επιθυµία µπορεί να οδηγήσει σε θανάσιµη παγίδα…
ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ
«Ζήτηµα ηγεσίας ένα νέο 1909»
«Η ιστορική ευκαιρία του ευρώ έγινε παγίδα» δηλώνει στο «Βήµα» ο Μίµης Ανδρουλάκης και εξηγεί: «Στην άνοδο, στη φούσκα, µας έκανε Γερµανούς, στην κάθοδο, στο αιφνίδιο stop, Αργεντινούς. Παγίδα και για τον Γερµανό. Αν δεν σώσει τον Νότο, θα καταρρεύσει το ευρώ. Να τον σώσει τον ξεπερνά, απαιτεί δηµοσιονοµικά και νοµισµατικά εργαλεία που απειλούν τη λουθηρανική οικονοµική θεολογία, ό,τι έδινε νόηµα στη µεταπολεµική γερµανική αυτοσυνείδηση. Παγίδα και τα προγράµµατα διάσωσης αν δεν υπάρξουν αντισταθµιστικές “ενέσεις”.
Το τίµηµα της αποφυγής µιας ολέθριας άµεσης χρεοκοπίας είναι η τιµωρία, η καταδίκη σε µια µακρόχρονη ύφεση δίχως ορατό πάτο, µε κίνδυνο στο τέλος της διαδροµής να ανταµώσουµε εξαντληµένοι την αφετηρία, δηλαδή το φάντασµα της πτώχευσης. Παγίδα και το πολιτικό σκηνικό. Να το αποδεχθείς άκριτα οδηγεί τελικά σε πλατεία Ταχρίρ. Να ανατρέψεις την άτυπη συµπαιγνία στους καθιερωµένους ρόλους όλων των “αντιπάλων - συµπαικτών”, µεγάλων και µικρών, δίχως εναλλακτική, πιθανόν να µας οδηγήσει σε τυφλές εξελίξεις όπως αυτές που προηγήθηκαν σ’ όλες τις µεγάλες ελληνικές χρεοκοπίες. Τελικά όλα τα προβλήµατα της Ευρώπης και της Ελλάδας γίνονται σε τελευταία ανάλυση ζήτηµα πολιτικής ηγεσίας. Σε µας Ζητούνται Αλχηµιστές να αντιστρέψουν τη ροή του χρόνου. Να φέρουν το “1909” πριν το µαύρο ’97. ∆ιαφορετικά θα αποδοθεί στα µοιραία πρόσωπα της εποχής ό,τι ειπώθηκε για τον Θεόδωρο ∆ηλιγιάννη: “Μέγιστοι εν τοις µικροίς, ελάχιστοι εν τοις µεγάλοις”».
