Αποχαιρετώντας τον Φιντέλ γυρίζουμε 49 χρόνια πίσω. Οι αντάρτες μπαίνουν στην Αβάνα. Φιντέλ, Τσε, Καμίλο, Ραούλ… Όμορφοι, νέοι, σταρ του σινεμά, ηρωικοί στη Σιέρα Μαέστρε, ρομαντικοί, επαναστάτες, ελευθεριακοί, ωραίες γυναίκες, Κομπέι Σεγούνδο, μάμπο, ρούμπα, τσα-τσά, η φοιτητική νεολαία όλου του κόσμου παραληρεί. Μήνας του μέλιτος ή κύκνειο άσμα της τελευταίας ουτοπίας ενός κόσμου όπως τον φαντάστηκε η μεγάλη γενιά του 1917; Οι επαναστάσεις όμως δεν εξελίσσονται όταν γίνουν καθεστώς όπως τις οραματίζονται οι εμπνευστές τους. Φιντέλ και Τσε, οι πιο αντιγραφειοκράτες από τους αντιγραφειοκράτες υιοθέτησαν βολονταριστικά, παρά τις προειδοποιήσεις των πάντων ακόμα και των Σοβιετικών, ένα πιο υπερσυγκεντρωτικό, κρατικιστικό και τελικά γραφειοκρατικό μοντέλο, ασύμβατο με το χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων της Κούβας.Πάντα νιώθαμε άβολα να κάνουμε κριτική στον τελευταίο επιζήσαντα μεγάλο επαναστάτη του 20ου αιώνα, τον πεισματάρη, εγωκεντρικό και αυταρχικό ναυαγό της Καραϊβικής. Όταν ο φίλος του, ο Μίκης τον είπε «μονάρχη» πληγώθηκε αλλά δεν έκοψε τις σχέσεις τους. Το παράλογο εμπάργκο των Αμερικανών ενίσχυσε τον θρύλο του. Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν μετά τις πρώτες σκοτεινές χρονιές της μετά-σοβιετικής εποχής. Ο πραγματισμός του Ραούλ κέρδιζε έδαφος απέναντι στην ξεροκεφαλιά του αδελφού του.
Η Κούβα μπορεί να ακολουθήσει ένα δικό της «κινέζικο δρόμο», πιο ανοιχτό, δημοκρατικό, χαρούμενο, με τα χρώματα της Καραϊβικής. Η Ευρώπη ακολουθώντας την Ισπανία πρέπει να εντατικοποιήσει τους πολιτικούς και εμπορικούς δεσμούς της με την Κούβα δίχως προϋποθέσεις. Η νέα αμερικανική ηγεσία περιμένουμε να άρει το εμπάργκο απέναντι σε μια γειτονική της χώρα που δε σκότωσε κανέναν Αμερικανό όπως έκανε με το Βιετνάμ που της έστειλε δεκάδες χιλιάδες φέρετρα.
Μετά τον Φιντέλ η ιστορία ίσως γίνει πιο βαρετή. Η Κούβα δε θα είναι η Χαμένη Ατλαντίδα της Επανάστασης. Η αναμονή για Μεσσίες και για μεγάλα γεγονότα θα υποχωρήσει. Ποιος ξέρει; Καθώς θα απομακρύνεται οριστικά από τη σκηνή ο Φιντέλ μπορεί να εξιδανικευθεί ξανά και ίσως γίνει ο νέος Μπολίβαρ, το σύμβολο μιας ειρηνικής οικονομικής ολοκλήρωσης στη Λατινική Αμερική. Εμείς αποχαιρετώντας τον Φιντέλ μαζί με τη νιότη μας αποχαιρετούμε έναν κόσμο που χάσαμε και ίσως χάθηκε για πάντα.
